Từ năm 2013, hàng chục nghìn căn nhà tình nghĩa đã được xây dựng, góp phần cải thiện điều kiện sống của nhiều gia đình chính sách. Tuy nhiên, con số này vẫn còn rất xa so với nhu cầu thực tế về chỗ ở ổn định của nhóm đối tượng này.

Mặc dù được xác định là nhóm đối tượng ưu tiên, Đảng và Nhà nước đã triển khai nhiều chính sách hỗ trợ, song việc tiếp cận nhà ở xã hội đối với người có công vẫn đối mặt với nhiều gặp nhiều khó khăn. Trong khi các thành phố lớn như TP.HCM triển khai nhiều dự án nhà ở xã hội, phần lớn vẫn gặp khó khăn do chậm trễ về tiến độ, thủ tục hành chính phức tạp và quỹ đất hạn chế. Những vướng mắc này khiến không ít người có công và gia đình chính sách khó hiện thực hóa giấc mơ an cư.

Dù rằng Nhà nước đã hỗ trợ rất nhiều cho các chủ đầu tư nhà ở xã hội, song rất nhiều dự án liên tục chậm trễ. Điều này không chỉ cản trở việc cải thiện chất lượng cuộc sống cho nhóm đối tượng yếu thế mà còn làm giảm hiệu quả của các chính sách hỗ trợ vốn được xây dựng để đảm bảo công bằng xã hội.

Nhà ở xã hội EHome Phú Hữu, TP Thủ Đức, TPHCM. (Ảnh: HOÀNG HÙNG)

Dự án NƠXH Lê Thành - Tân Kiên, do Công ty TNHH Thương mại Xây dựng Lê Thành làm chủ đầu tư, đã tiến hành các thủ tục pháp lý từ năm 2018 và chính thức động thổ vào tháng 8-2024. Tuy nhiên, sau hơn 4 tháng, dự án vẫn "nằm im" do đang chờ UBND huyện Bình Chánh phê duyệt quy hoạch chi tiết tỷ lệ 1/500 và cấp giấy phép xây dựng. Nguyên nhân chính là sự chậm trễ trong việc lấy ý kiến từ các sở ngành liên quan, đặc biệt là Sở Giao thông Vận tải, dẫn đến việc giải quyết hồ sơ kéo dài, ảnh hưởng đến tiến độ thực hiện dự án của doanh nghiệp. ông Lê Hữu Nghĩa, Tổng Giám đốc Công ty Lê Thành bức xúc nói: “Trước khi duyệt quy hoạch 1/500, huyện Bình Chánh đã gửi văn bản xin ý kiến của các sở ngành liên quan, tuy nhiên các sở trả lời rất chậm. Trong đó, huyện Bình Chánh gửi văn bản đến Sở GTVT xin ý kiến nhưng đã hơn 1 tháng nay chưa nhận được phản hồi. Khi doanh nghiệp chỉnh sửa hồ sơ theo yêu cầu, thì phải quay lại quy trình gửi văn bản xin ý kiến và mỗi lần như vậy thì lại phải mất 1-2 tháng. Việc giải quyết hồ sơ chậm làm ảnh hưởng đến tiến độ thực hiện dự án của doanh nghiệp”.

Tình trạng chậm trễ không chỉ xảy ra với dự án Lê Thành - Tân Kiên mà còn phổ biến ở nhiều dự án NƠXH khác trên địa bàn TP.HCM. Theo Sở Xây dựng TP.HCM, giai đoạn 2021-2025, thành phố dự kiến phát triển khoảng 2,5 triệu m² sàn NƠXH, tương đương khoảng 35.000 căn hộ. Tuy nhiên, đến hết quý II/2023, TP.HCM chỉ hoàn thành và đưa vào sử dụng 2 dự án với 623 căn hộ, đạt tỷ lệ rất thấp so với chỉ tiêu đề ra. Ngoài ra, có 7 dự án NƠXH và nhà lưu trú công nhân đang thi công với quy mô 4.996 căn, trong khi 82 dự án khác đang trong giai đoạn thống kê để theo dõi trong kế hoạch phát triển NƠXH.

Nguyên nhân của sự chậm trễ này được cho là do nhiều vướng mắc trong quá trình triển khai các dự án NƠXH. Công tác bồi thường giải phóng mặt bằng tại một số dự án gặp nhiều khó khăn, kéo dài, thậm chí không thể thực hiện được. Đối với các dự án nhà ở thương mại có quy mô trên 10 ha, dù đã xác định được quỹ đất 20% để xây dựng NƠXH, nhưng chủ đầu tư vẫn chậm triển khai bồi thường, giải phóng mặt bằng. Ngoài ra, các bước thủ tục đầu tư dự án NƠXH còn phức tạp, bao gồm chấp thuận chủ trương đầu tư, công nhận chủ đầu tư, phê duyệt quy hoạch chi tiết tỷ lệ 1/500, thẩm định giá bán NƠXH, xác nhận đối tượng mua, thuê mua NƠXH, dẫn đến việc không thu hút được nhiều nhà đầu tư quan tâm.

Bên cạnh đó, việc xác định sai đối tượng thụ hưởng cũng góp phần làm chậm tiến độ các dự án NƠXH. Chủ tịch UBND TP.HCM Phan Văn Mãi thừa nhận, có những dự án ban đầu xác định không đúng mục tiêu, dẫn đến rất ít người đăng ký thuê, trong khi nhu cầu chung lại rất cao. Ông Mãi nhấn mạnh, chương trình NƠXH ì ạch bởi ngay từ đầu dự án bị xác định sai mục tiêu. Nếu chỉ xác định cho công nhân làm việc tại các khu công nghiệp xung quanh thuê thì rất khó, bởi thu nhập của công nhân còn hạn chế, họ thường chọn thuê nhà trọ thay vì NƠXH. Do đó, cần mở rộng đối tượng thuê là công chức, viên chức, lực lượng vũ trang để tăng hiệu quả sử dụng NƠXH.

Trước tình hình này, Sở Xây dựng TP.HCM kiến nghị cần ban hành văn bản hướng dẫn, thống nhất quy trình thủ tục đầu tư xây dựng dự án nhà ở nói chung và NƠXH nói riêng, theo hướng cắt giảm hoặc liên thông các thủ tục, rút ngắn thời gian giải quyết hồ sơ, giảm chi phí thực hiện trong hoạt động đầu tư xây dựng. Ngoài ra, cần nghiên cứu ban hành quy định hướng dẫn việc xác định, phân bổ và hoàn trả các chi phí bồi thường, giải phóng mặt bằng và chi phí đầu tư xây dựng hạ tầng kỹ thuật cho chủ đầu tư dự án nhà ở thương mại, trong trường hợp chủ đầu tư bàn giao lại cho Nhà nước quỹ đất ở 20% để xây dựng NƠXH. Sở cũng đề xuất cho phép UBND TP.HCM quyết định hình thức thực hiện nghĩa vụ NƠXH đối với các dự án phát triển nhà ở thương mại, khu đô thị có quy mô sử dụng đất từ 2 ha đến dưới 10 ha, theo một trong ba hình thức: dành quỹ đất 20% để xây dựng NƠXH; chuyển giao quỹ nhà ở tương đương với giá trị quỹ đất 20%; hoặc nộp bằng tiền tương đương giá trị quỹ đất 20%.

Để đạt được mục tiêu phát triển NƠXH đến năm 2025, TP.HCM cần triển khai đồng bộ các giải pháp, bao gồm việc rà soát, phối hợp chặt chẽ giữa các sở, ngành và quận, huyện để rút ngắn thời gian chuẩn bị dự án xuống còn 6 tháng và thời gian.